Efni: Frumvarp til laga um breytingu á almennum hegningarlögum, nr. 19/1940, með síðari breytingum (kynferðisbrot). Þingskjal 552 — 419. mál.
Kvenréttindafélag Íslands fagnar því að fyrir Alþingi liggur frumvarp um breytingu á almennum hegningarlögum varðandi kynferðisbrot. Tímabært er að endurskoða lög um kynferðisbrot og skapa þannig umræður um eðli þessara brota. Sú staðreynd að aðeins lítill hluti kynferðisbrota er tilkynntur (skv. skýrslu félagsmálaráðuneytis frá 2010 „Rannsókn á ofbeldi gegn konum“) og enn minni hluti þeirra leiðir til ákæru og sakfellingar (sjá bækling Stígamóta 2012 „Um nauðganir“) gefur tilefni til þess að skoða málaflokkinn rækilega, bæði lagaákvæðin sem gilda um kynferðisbrot og einnig hvernig staðið er að rannsókn og saksókn mála.
Kvenréttindafélagið fagnar þeirri áherslu á kynfrelsi og sjálfsákvörðunarrétt varðandi kynlíf, líkama og tilfinningalíf sem kemur fram í frumvarpinu. Sá réttur er ríkur og áhersla á slíkt í löggjöf um kynferðisbrot er jákvæð. Kvenréttindafélagið tekur undir þau sjónarmið sem lýst er í greinargerð með frumvarpinu að áhersla á samþykki eða skort á því gæti breytt viðhorfum til kynferðisbrota og haft áhrif á umræðu um kynlíf almennt meðal fólks, ekki síst ungs fólks. Mikilvægt er að ákvæði um kynferðisbrot endurspegli viðhorf og réttarvitund almennings. Kvenréttindafélagið leggur einnig mikla áherslu á fræðslu og telur að fræðsla sé meðal áhrifaríkustu forvarna gegn kynferðisbrotum.
Mikilvægt er að taka inn í umræðuna um lagabreytingar rannsóknir fræðafólks á kynferðisbrotum eins og gert er í þessu frumvarpi, þar sem tekið er tillit til algengra viðbragða þolenda.
Í löggjöf ríkja eru almennt tvær tegundir af kynferðisbrotaákvæðum. Annað hvort er byggt á skorti á samþykki, eins og gert er í engilsaxneskum rétti, eða byggt er á verknaðaraðferðinni, ofbeldi eða hótun um ofbeldi, eins og gert hefur verið í okkar löggjöf og víða í Evrópu. Með þessu frumvarpi er lagt til að áherslan hér verði skortur á samþykki. Jákvætt er að gerð sé tilraun til þess að skilgreina hvernig samþykki er gefið, þ.e. með frjálsum vilja, og að ekki sé hægt að fá það fram með ofbeldi eða hótun um ofbeldi. Félagið lýsir þó ákveðnum áhyggjum að hætta sé á því að rannsókn og saksókn brota á grundvelli þessa nýja nauðgunarákvæðis fari að snúa enn meira að því hvað brotaþoli gerði, sagði o.s.frv. Um þessi sjónarmið var fjallað við lagabreytingar sem gerðar voru á kynferðisbrotakaflanum árið 2007, og vísað er til þeirra í frumvarpinu. Kvenréttindafélagið fagnar þó fram komnum hugmyndum um breytingar á nauðgunarákvæðinu og kallar eftir því að fram fari umræða á breiðum grundvelli, með aðkomu fræðimanna og grasrótar, áður en tekin er ákvörðun um breytingar.
Það er tekið fram í frumvarpinu að ekki sé lagt til að breyta skuli huglægum skilyrðum nauðgunarbrota. Þannig að ásetningur verður áfram saknæmisskilyrði og ekki er lagt til að refsað verði fyrir gáleysisbrot. Kvenréttindafélagið hvetur til þess að skoðað verði hvernig það hefur gefist í öðrum löndum að gera gáleysi refsivert.
Kvenréttindafélagið bendir einnig á þróun í kynferðisbrotamálum sem hefur orðið á undanförnum árum og áratugum á alþjóðavettvangi, og knúin hefur verið áfram af dómum alþjóðlegra stríðsglæpadómstóla vegna Rwanda og Júgóslavíu. Í dómum sem fallið hafa (sá fyrsti var Akayesu málið, nr. ICTR-96-4-T) er hvorki stuðst við samþykkisskilgreiningu né gerð krafa um ofbeldi eða hótun um ofbeldi. Í stuttu máli er nauðgun skilgreind sem kynferðisleg innrás í þvingandi aðstæðum. Þvingunin getur verið sálfræðileg, efnahagsleg eða misnotkun á trausti. Gengið er út frá því að kynlíf sé almennt gagnkvæmt, og að skortur á gagnkvæmni leiði til þess að um nauðgun sé að ræða. Kvenréttindafélagið tekur ekki afstöðu til þess hvort rétt sé að fara þessa leið í skilgreiningu á nauðgun í íslenskum rétti, en telur þó að þessi sjónarmið eigi heima í umræðu um nýja kynferðisbrotalöggjöf.
Kvenréttindafélagið telur að umræða og endurskoðun á þessum lögum sé góð, en að lengra þurfi að ganga til þess að lögin virki með þeim hætti sem flutningsmenn frumvarpsins vilja.
29. maí 2017
Hallveigarstöðum, Reykjavík
